Ziman çawa tewang û aliyekê kod dikin?

Zimên cîhanê dem û çalakiyan bi çend rêbazan kod dikin. Ev di her zimanê de cûda dibe, lê gelek zimên bi rêya biçûkkirina çalakiyê û demê ve girêdayî jiyanê bigihîne dem.

Hin ziman, wek Ingilîzî, dem bi rêya çalakiyên biçûk, yekser, û pêşerojî nîşan didin. Ev çalakiyên biçûk, yekser, û pêşerojî bi rêya çend biçûkkirinan têne nîşandan.

Hin zimên wek Almanî û Farsî, dem û çalakiyê bi rêya sîstema ji temenên pêşîn û piştîn û sêwiran ve girêdayî ve nîşan didin. Sîstema ji temenên pêşîn û piştîn û sêwiran ve girêdayî rê li ber kodkirina demê dike.

Di hin zimanan de, wek Kurdî û Erebî, zimanê çalakiyê û demê bi rêya berfirehkirina biçûkkirinê nîşan dide. Berfirehkirina biçûkkirinê dem û çalakiyê kod dike.

Hin zimên wek Japonî û Koreyî, bi rêya rêzikên dengdanan û formên afirandî yên biçûk dem û çalakiyê kod dikin. Dengdanan û formên afirandî yên biçûk ji bo kodkirina demê hêsan têne bikaranîn.

Zimanên Afrikayê, wek Swahilî û Hausa, bi rêya rêzikên girêdayî demê û çalakiya pêşerojê kod dikin. Rêzikên girêdayî demê û çalakiya pêşerojê ji bo kodkirina demê hêsan têne bikaranîn.

Zimanên Amerîkayê yên Navîn, wek Nahuatl û Quechua, bi rêya dengdanên cûda dem û çalakiyê kod dikin. Dengdanên cûda ji bo kodkirina demê hêsan têne bikaranîn.

Bi giştî, zimên dem û çalakiyê bi rêya biçûkkirinên cûda û formên cûda nîşan didin. Biçûkkirinên cûda û formên cûda di dem û çalakiyê de cih digirin.